Bartje uut Makkinge

BARTJE SCHURER, EEN DEURZETTERTIEN UUT MAKKINGA

De meerste meensken kennen Bartje (‘ik bid nie veur brune bonen’) as ikoon van Drenthe. Et jongien uut de boeken van Anne de Vries is wel es de eerst erkende dialektpraoter van oonze oosterburen nuumd. Mar wussen jim dat ok de Stellingwarven een Bartje kend hebben? Hi’j woonde in Makkinge en leefde veul eerder as zien Drentse naemgenotien. Et verhael van Bartje Schurer is te mooi om jim niet te vertellen. Dat dit meugelik is, komt omdat hi’j zien persoonlike herinnerings opschreven het doe hi’j een oolde man wodden was.1

Bartholomeus Jacobus (Bartje) Schurer wodde geboren op 15 april 1792 in Makkinge. Hi’j was et ienigste kiend van Jacobus Schurer en Janke Claeses en was deur zien oolden vernuumd naor zien overgrootvader. Disse Bartholomeus Schurer (1677-1756) kwam van Dresden in Duutslaand en was soldaot in et huurleger van oonze stadhoolder Willem de Dadde. Dat leger trok in 1688 naor Engelaand om daor de keuning van de troon te stoten. Oolde geschiedenis vanzels die oons tegenwoordig niet veul meer zegt. Mar as beloning veur zien inzet in de Engelse stried kreeg Bartholomeus in Liwwadden een plak in de hofholing van Johan Willem Friso, stadhoolder van Frieslaand en Grunningen en ienigste arfgenaem van Willem de Dadde.
De twiede zeune van Bartholomeus, Johannes Schurer (1711-1785), wodde benuumd tot ‘executeur [soortement van pelisie] in de grieteni’je Stellingwarf - Oostaende’ zoas de gemiente Oostellingwarf doe nog hiette. As warkplak kreeg hi’j Makkinge, dat doe et heufdplak van de grieteni’je was. Pas veul laeter, in 1885, zol dat Oosterwoolde wodden.
Johannes Schurer trouwde mit Gatske Spijksma. Die grootoolden van Bartje kochtten in de meitied van 1742 et ‘Brouwhuis en Brouerie, zijnde de herberge’ in Makkinge. Et aordige is dat die ‘herberge’ as paand nog de hieltied bestaot en iene van de ooldste gebouwen van Makkinge is. Et is et witte gebouw an de Brink waor tot veur een peer jaor leden et eethuus ‘De Smaeck van Spa’ zat. Zoe’n twienenhalve ieuw is et liekewel Hotel Schurer west.
En om dan nog even et riegeltien veuroolden van Bartje of te maeken: de jongste zeune van Johannes en Gatske, Jacobus Schurer, was de heit van Bartje. Jacobus nam de harbarge van zien oolden over. Mar Bartje vuulde d’r niks veur de harbarge, waor ok een boerebedrief bi’j was, over te nemen as hi’j groot was. Bartje wol hogerop kommen.

Krek as de aandere kiender van et dörp gong Bartje bi’j de winter naor de dörpsschoele van Makkinge. Hi’j leerde daor lezen uut et Haeneboek dat al sund de zestiende ieuw bruukt wodde om schoelekiender et lezen bi’j te brengen. Een veurloper van aep-neute-mies zoj’ zeggen kunnen, mar dan niet beginnende mit een plaetien van een aep maor van een haene. Rekenen leerde hij uut et boek Verni’jde Ciefferinghe dat in 1633 uutbrocht was deur de Zwolse onderwiezer Willem Bartjens. Bartjens kennen wi’j in oonze tied nog altied van de uutdrokking ‘volgens Bartje(s)’.
Omdat Bartje al jong een stark verlangst hadde om schoelemeester te wodden, kreeg hi’j bi’jles van domenee Wiersma Swalué in Makkinge. En ok was hi’j ien winter in de kost bi’j meester Bergsma in Steenwiekerwoold om nog veerder te leren. Domenee Korf, ‘schoeleopziener’ (schoele-inspekteur) in Berkoop brocht him in kontakt mit et ’onderwiesgezelschop’ in die kontreinen.
D’r is intied wel wat veraanderd. Jongeluden, die tegenwoordig veur de klasse staon willen, hoeven heur opleiding niet zoas Bartje bi’j mekeer te sprokkelen, mar gaon naar de pedagogische akedemie, die vroeger kweekschoele hiette.

Doe Bartje Bart wodden was, gong hi’j op zien vuuftiende as onderwiezer solseteren in Drenthe. Dat was in de haast van 1807. In Drenthe was doe al lange tied een groot gebrek an hulponderwiezers. En ok al jaoren gongen jongeluden uut Makkinga en omstreken bi’j de winter naor ‘d’Olde Lantschap’ om veur kost en inwoning en een betien geld les te geven. En zo vergong et ok Bart en zeuven aandere knaopen uut de buurt. Zi’j vertrokken ‘mit de waegen’ naor Assen en daornao leup Bart alliend veerder mit een bundeltien kleren op ‘e rogge naor Gasteren. Daor hadden ze een hulponderwiezer neudig. Tegere mit de aandere jongen mos hi’j eerst nog wel een ‘Akte van Toelaoting’ haelen bi’j de schoeleopziener Koppiüs in Peize, die daor ok predikaant was. Doe Bart et examen schrieven doen mos, gong dat niet goed. Hij was vergeten een pennemessien mit te nemen om een scharpe punte an zien gaanzevere te snieden. Dat kwam him op een ofkeurende opmarking van Koppiüs te staon. ‘Wat ‘t geweer is veur de soldaot, is de penne veur de meester!’, zo zee de eerwaarde streng tot Bart.
Ok bi’j ’t leesexamen gong et fout. Zo las Bart het woortien ‘bezien’ as ‘besien’ en hi’j begreep daordeur de tekst niet goed. Et zullen de zenuwen wel west hebben, daenk ik. Koppiüs besleut dat Bart tegen betaeling van iene gulden een veurlopige anstelling kriegen kon tot de kast van dat jaor. Hi’j mos dan wel zien kennis bi’jspiekeren. Dat wol Bart allemaole niet en hi’j gong weeromme naor Makkinge. Mar twie weken laeter kwam d’r iene uut Gasteren him ophaelen. Kennelik was de nood nogal groot. De domenee van Paterswolde dee bi’j ’t herexamen minder lastig as die van Peize, zodat Bart in november 1807 veur de klasse ston in Gasteren.
Een jaor laeter verhuusde hi’j liekewel om ondudelike reden naor Eextervene waor hi’j nog vier winters les gaf. Et was dat hi’j daor te weinig verdiende om in de toekomst een gezin van onderholen te kunnen, aanders was hij daor bleven. Hi’j keek dan ok naor een aandere warkplak omme waor hi’j meer verdienen kon.

En zo kwam et dat Bart op 30 juni 1812 in Surhuustervene as ienigste leerkracht an de schoele ston. Hi’j was doe krek twintig jaor. Zatten d’r in die tied in dörpen meerstentieds ongeveer dattig kiender op een schoele, in Surhuustervene weren dat d’r negentig, in de winter allerdeegst honderdentwintig. D’r gongen ok nog es vuuftig jongeluden van Bart zien eigen leeftied naor de aovondschoele. En dat allemaole in een veul te klein gebouw. Pas in 1844 wodde d’r een ni’je schoele bouwd: ‘14 el lang en 8 el breed’. Aj’ dan weten dat een elle krap 70 cm was, kuj’ makkelik uutrekenen dat et veur tegenwoordige begrippen nog niet veul veurstelde. Ok kwam d’r een ni’je woning veur de onderwiezer. Dat was had neudig, want Bart was in 1814 trouwd mit Elizabeth Theunis Rinzema uut Dreugeham. Et echtpeer kreeg acht kiender en die mossen wel argens slaopen.
Bart zien ooldste zeune Jacob hulp zien heit vanof 1826 op schoele mit et lesgeven veur vuuftig gulden in ’t jaor. Doe Jacob in 1839 onderwiezer wodden kon in Suawoude wodde hij eerst opvolgd deur zien 14-jaorige zussien Wemke en laeter deur zien 7-jaorige(!) breurtien Theunis. Zien jim et veur jim, een hummeltien van zeuven veur de klasse?
Theunis wol laeter ok graeg onderwiezer wodden, mar dat kon niet omdat hi’j bi’j een oongelok an ien oge bliend wodden was. Hi’j wodde eerst goold-en zulversmid en laeter boekhaandeler, mar was veural aktief in et Surhuusterveense verieningsleven zoas in ’t bestuur van Plaetselik Belang, et koor en de iesclub. Ok was hi’j ‘heufd van de braandmeesters’ en oolderling van de hervormde karke. Hi’j was beslist een geziene man in et dörp

.
Mit twie kiender van Bart en Elizabeth gong et niet zo goed. De al nuumde Wemke kreeg een anval van krankzinnighied mar genas daor goed van. Aanders was dat mit de jongste zeune Johannes. Hi’j mos opneumen wodden in et krankzinnigengesticht van Franeker waor hi’j in november 1879 op zowat 43-jaorige leeftied uit de tied raekte.
Onderwiezer Bartholomeus Jacobus Schurer schreef in zien herinnerings dat hi’j altied mit groot plezier lesgeven hadde. Hi’j was nooit ien dag ziek west. Op 30 juni 1863 gong hi’j op zien 71e en op eigen verzuuk mit pensioen. Hi’j hadde doe in Surhuustervene percies 51 jaor veur de klasse staon. Hi’j kreeg een pensioen van ƒ386,- in’t jaor. Schurer overleed op 9 januari 1888 op zowat 96-jaorige leeftied. Hi’j vun zien laeste rustplak op et karkhof bi’j de hervormde karke in Surhuustervene. Naost zien vrouw die him 33 jaor veurgaon was in de dood en ok bi’j zien jongste zeune Johannes. Zeune Theunis maekte et gedicht dat in de grafstien van zien heit beiteld is:

‘D’ontwikkeling van de jeugd,
Wie daor zien kracht an wijdt;
Wijdt an ’n edel wark zien vlijt,
De geest, die hier zien nut iens brocht,
Leeft vot bi’j ’t naogeslacht
dat hi’j het verlocht;
En gong vol vrede en hoop
naor zien oorsprong weer,
Et stof rust bi’j zien vrouw
en jongste zeune neer’.

Bronnen:
- J.J. Atsma , Ook ik droeg bij naar mate mijner krachten, 1992, Surhuustervene.
- ‘Een Stellingwerfse kwajongen schoolmeester te Gasteren en Eexterveen van 1807-1812’,
Nieuwe Drentse Volksalmanak, 1967, Assen.
- Oene Bult, ‘Mit Henk Schurer in Hotel Schurer over Fedde Schurer’, De Ovend, 1997, nr.3.
- www.delpher.nl (in kraanten zuken: bartholomeus jacobus schurer).
- www.historiemakkinga.nl/2010/deuze 92,93,94,95.
Carol Klok

Dit artikel is eerder verschenen in De Ovend, Stallingwarfs tiedschrift van de Stellingwarver Schrieversronte, Berkoop.

Teksten onder de ofbeeldings:

Meester Schurer op zien oolde dag
(uut: J.J. Atsma, Ook ik droeg bij naar mate mijner krachten)

Hotel Schurer, Makkinge, ong. 1880
(Tresoar)

Grafstien van Bartholomeus Jacobus Schurer
(www.graftombe.nl)